Autor: Ilustrator: Liczba stron: Format: Data wydania: ISBN: Numer katalogowy: Cena:

Piotr Olender Robert Panek - scale plans 184 A4, paperback 2025-03-21 978-8367227216 3111 119,00 PLN

Są bitwy morskie które znają praktycznie wszyscy mający nawet minimalny zasób wiedzy o historii morskich konfliktów. Lepanto, Traffalgar, Bitwa Jutlandzka czy polowanie na Bismarcka. Są też bitwy, a nawet całe wojny o których wiedza nie jest tak powszechna, a miały duże znaczenie. Przykładem jest tu choćby bitwa pod Lissą, starcie floty włoskiej z austro – węgierską, które miało miejsce w 1866 r. Było ono częścią wojny Austrii z Włochami i Prusami, zaś nie tak dawno ukazało się kompleksowe opracowanie poświęcone zmaganiom morskim tego niwco zapomnianego konfliktu. Autorem jest Piotr Olender, zaś wydawcą Wydawnictwo Stratus.

Nie jest to pierwsza publikacja autora poświęcona temu właśnie konfliktowi morskiemu. Już wcześniej podejmował on temat bitwy pod Lissą, teraz przedstawił morską wojnę Austrii z Włochami jako całość. Książkę wydano w ramach serii Maritime Series, w formacie A4, w miękkiej oprawie. Wydrukowana została na kredowym papierze. Od razu chciałbym zwrócić uwagę, że nie jest to monografia napisana pod modelarzy, ale opracowanie typowo historyczne. Próżno tu zatem szukać dokładnych planów czy kolorowych grafik 3D. Znajdziemy za to sporo dobrej jakości zdjęć z epoki oraz pięknych rycin, do tego mapy oraz bogate zestawienia tabelaryczne. Publikacja jest anglojęzyczna.

Opracowanie rozpoczyna się od nakreślenia sytuacji geopolitycznej w Europie Środkowej ze szczególnym uwzględnieniem basenu Morza Adriatyckiego, czyli areny przyszłych zmagań. Jest to o tyle istotne, gdyż właśnie na początku drugiej połowy XIX w. miało miejsce zjednoczenie Włoch. Powstało kolejne silne państwo o aspiracjach mocarstwowych i kolonialnych. Przyczyny konfliktu Austrii z Włochami i Prusami są także omówione w tej części książki.

Kolejny rozdział poświęcono zamianom, jakie dokonywały się w tych właśnie czasach w budownictwie okrętowym, a trzeba wiedzieć, że działo się dużo. Pojawiło się wiele nowości technicznych z maszyną parową, opancerzeniem kadłubów czy absolutnym novum gwintowanymi lufami dział. Wtedy właśnie kończyła się epoka żagla a zaczynała epoka pary. Pojawiła się nowa kategoria okrętów – okręty pancerne, które zaczęły wypierać klasyczne żaglowe okręty liniowe.

Po omówieniu nowych trendów w światowym budownictwie okrętowym, autor opisuje marynarki wojenne i poszczególne okręty obu przyszłych stron konfliktu. Dowiedzieć się też sporo możemy na temat baz morskich obu krajów czy też strukturze organizacyjnej obu flot. 

Sporo uwagi poświęcono także miejscu najbardziej znanego starcia morskiego tej wojny, czyli bitwy pod Lissą. Tak wtedy nazywała się należąca obecnie do Chorwacji wyspa Vis. W drugiej połowie XIX w. należała ona do Austrii i była dość silnie ufortyfikowana. Włosi zamierzali dokonać zajęcia tej właśnie wyspy, zaś próba dokonania tego zakończyła się starciem z flotą austriacką.

Temu właśnie poświęcone są kolejne rozdziały książki. Autor analizuje włoski atak na austriackie bazy położone na wyspie, a następnie opisuje odsiecz floty austriackiej i w kolejnym rozdziale samą bitwę. Przebieg bitwy jest przedstawiony niezwykle drobiazgowo. Omówiono poszczególne fazy bitwy, czyli starcie okrętów pancernych, starcie okrętów drewnianych i oczywiście ostatnie ataki z użyciem taranów okrętowych, gdyż właśnie dzięki tym epizodom bitwa pod Lissą zajmuje tak ważne miejsce w historii wojen morskich. Wyciągnięto bowiem zupełnie błędny wniosek, iż taran jest i będzie podestowym okrętowym narzędziem ataku. Taranowe dziobnice stosowano aż do końca pierwszej wojny światowej. Tym czasem po Lissą od uderzenia taranem zatonął tylko jeden okręt – włoski flagowiec „Re d’ Italia”. 

Bitwa pod Lissą była największym starciem morskim tego okresu i zakończyła się zwycięstwem floty austriackiej, lecz nie miała wpływu na losy wojny, którą ostatecznie Austria przegrała. W kolejnych rozdziałach autor przedstawia wydarzenia, które miały miejsce bezpośrednio po bitwie pod Lissą, ale także dalszy przebieg działań wojennych. Dowiadujemy także jaki wpływ miała ta bitwa na dalszy rozwój budownictwa okrętowego, w szczególności okrętów wojennych. 

Opracowanie kończy się dwoma aneksami stanowiącymi bardzo szczegółowe zestawienia tabelaryczne dotyczące flot obu walczących stron. Za nimi oczywiście wykaz publikacji wykorzystanych podczas pracy nad książką. Ostatnie strony to sylwetki boczne wybranych okrętów austriackich i włoskich. Nie są to plany dla modelarzy, ale rysunki poglądowe dające ogólne wyobrażenie o uczestnikach bitwy.
Niewątpliwie pozycja ciekawa i doskonale opracowana. Skierowana raczej do koneserów historii konfliktów zbrojnych na morzu, niż szerszego grona odbiorców. Choć kto wie, może się mylę. Okręty z przełomu epok żagla i pary niewątpliwie miały swój urok i działają na wyobraźnie równie dobrze jak klasyczne liniowce z epoki Nelsona, jak i … klasyczne liniowce z I wojny światowej.  Na zakończenie ciekawostka krajoznawcza. Jak wspominałem, dawna austriacka wyspa Lissa to obecnie chorwacka wyspa Vis. W czasach jugosłowiańskich zamknięta dla ruchu turystycznego z uwagi na obecność baz wojskowych. Obecnie jest jedną z licznych atrakcji turystycznych Chorwacji, znaną z pięknych plaż, dobrej lokalnej kuchni i licznych winnic. „Zagrała” także w filmie „Mamma Mia Here We go Agian” grecką wyspę Kalokairi na której rozgrywa się akcja filmu.