Tematyka Wojny Obronnej we wrześniu 1939 r. jest niezwykle popularna zarówno wśród miłośników historii, uzbrojenia i wyposażenia wojskowego czy modelarzy. W ciągu ostatnich lat ukazało się wiele książek czy artykułów podejmujących te zagadnienia, zazwyczaj jednak dotyczyły jakiegoś wybranego tematu. Nie spotkałem się jednak, by organizację,  wyposażenie i uzbrojenie naszej armii stającej do walki z hitlerowskim agresorem potraktować kompleksowo w jednym opracowaniu. Publikacja, jaką chcę przedstawić w tym miejscu jest właśnie takim kompleksowym opracowaniem.

Album ukazał się nakładem Wydawnictwa Instytutu Pamięci Narodowej. Wydano go w bardzo elegancki i estetyczny sposób. Poziomy format A4, twarda oprawa, kredowy papier, kolorowy druk w całej objętości opracowania. Dobre wrażenie robi także niezwykle estetyczna szata graficzna, przywołująca najlepsze standardy publikowania wydawnictw monograficznych. Tekst główny oraz część opisów uzbrojenia wyszły spod pióra dr Andrzeja Konstantynowicza, dr. Paweł Rozdżestwiński opisał dalszą część uzbrojenia i umundurowanie. Część przedstawionego w albumie uzbrojenia opisał również zaś mgr Krzysztof Haładaj a także wykonał większość plansz kolorowych. Część ilustracji wykonał także Jarosław Wróbel.  Recenzentami publikacji byli prof. dr. hab. Bogusław Polak (Politechnika Koszalińska) i dr. hab. Daniel Koreś.

Publikacja składa się z kilku części. Po wstępie, w którym autorzy przedstawiają genezę jej powstania a także składają podziękowania osobom które dopomogły w pracach nad książką, następuje pierwszy rozdział poświecony organizacji sił zbrojnych w 1939 r.  W sposób bardzo szczegółowy a jednocześnie przystępny przedstawiono strukturę organizacyjną armii, poszczególnych rodzajów sił zbrojnych od najwyższych do najniższych jej szczebli. To wszystko zilustrowano doskonałej jakości zdjęciami i uzupełniono bogatymi zestawieniami tabelarycznymi.

Drugi rozdział poświęcono uzbrojonym formacjom państwowym czyli Policji, Korpusowi Ochrony Pogranicza oraz Straży Granicznej. 

Największa część opracowania poświęcona została uzbrojeniu i wyposażeniu wojaka polskiego. Przedstawiono ją w formie „Albumu Ilustracji” i trudno o bardziej przestępną formę. Jest to w sumie kilkaset kolorowych ilustracji ukazujących praktycznie wszystko, czym dysponowali polscy żołnierze. Broń biała, wszelkiego rodzaju broń palna, samochody motocykle, tabory, broń pancerna, pociągi pancerne. Zamieszczone powyżej zdjęcia to naprawdę niewielki wycinek tego, co znajdziemy przeglądając poszczególne karty. Każdemu rysunkowi towarzyszy notatka w której znajdziemy szczegółowe informacje na temat sprzętu który akurat oglądamy. 

W "Albumie Ilustracji" bardzo obszernie potraktowano także siły powietrzne. Omówiono większość typów samolotów używanych w polskim lotnictwie wojskowym, od bojowych poprzez szkolne i towarzyszące. Warto także zwrócić uwagę na to, że konkretny typ samolotu pokazano razem z przenoszonym przez niego uzbrojeniem. Jedyne, czego mi zabrakło to samoloty lotnictwa morskiego. Autorzy ograniczyli zagadnienie jedynie do wodnosamolotu bombowo – torpedowego CANT Z.506B Airone, pomijając zupełnie samoloty Lublin R-VIII hydro i R-XIII hydro oraz prototypy samolotów RWD-17W oraz Nikol A.2. Kilka storn każdej części „Albumu ilustracji” poświecono natomiast porównaniu sprzętu używanego przez wojsko polskie z jego niemieckimi odpowiednikami. Uważam, że to bardzo dobry pomysł, zwłaszcza w kierunku tych odbiorców, którzy dopiero zaczynają swą przygodę z historią, a ta publikacja jest jedną z pierwszych w ich biblioteczkach. 

Nie mogło oczywiście zabraknąć w tym miejscu zagadnień zawiązanych z Marynarką Wojenną. Szczegółowo omówiono podstawowe typy okrętów wojennych, czyli niszczyciele typu „Grom”, typu „Wicher”, stawiacz min „Gryf” oraz okręty podwodne typu „Ryś” i typu „Orzeł”. Znajdziemy także informacje o minowcach wz.1933 oraz o kutrze strażniczym „Batory”. Pominięto natomiast kanonierki OORP „Komendant Piłsudski” i „Generał Haller” oraz okręty flotylli śródlądowych. Piękne sylwetki okrętów wojennych pojawiają się w kilku miejscach opracowania, przy omawianiu poszczególnych rodzajów uzbrojenia artyleryjskiego. Warto zwrócić uwagę na fragmenty sylwetek „Groma” czy „Gryfa” gdzie pokazano sposób rozmieszczenia przeciwlotniczych karabinów maszynowych. W podobny sposób pokazano wszystkie elementy uzbrojenia okrętowego. 

 Skoro o artylerii mowa, to w książce znajdziemy wszystko na temat baterii artylerii stałej broniącej Polskiego Wybrzeża, czyli o Baterii im. Heliodora Laskowskiego, bateriach „Greckiej” i „Duńskiej”, oraz bateriach przeciwlotniczych. Baterie Półwyspu Helskiego uzupełnia opis baterii „Canet”.

Ostatnia część „Albumu Ilustracji” nosi podtytuł „Przyszłość”. Autorzy pokazują tu uzbrojenie i wyposażenie, jakie miało otrzymać polskie wojsko, a do czego nie doszło z uwagi na wybuch wojny. Pokazano tu projekty i prototypy pojazdów wojskowych, samolotów, broni strzeleckiej czy artylerii, które to miały zostać opracowane w kraju lub zakupione za granicą. Doskonałym pomysłem było pokazanie hipotetycznych malowań samolotów zakupionych za granicą, a nie dostarczonych z uwagi na wybuch wojny, czyli myśliwcach Morane Saulnier MS.406, Hawker Hurricane czy o lekkim bombowcu Fairey Battle.

Końcowa część publikacji zawiera dwa aneksy. Pierwszy poświęcony organizacji wojennej kompanii karabinów maszynowych i broni towarzyszących. Drugi natomiast taktuje o materiale uzbrojenia 75 mm armaty wz. 1897. Są to właściwie dwie mini monografie, gdyż poza bardzo rzetelnie opracowanym tekstem  znajdziemy tu bogaty materiał ikonograficzny w postaci zdjęć, rysunków czy reprintów z materiałów źródłowych, ale także obszerne zestawienia tabelaryczne.
Publikacja ze wszech miar godna polecenia zarówno dla osób siedzących w temacie, gdyż wszystko jest pod ręką i może być kluczem do poszukiwań bardziej szczegółowych informacji w innych źródłach, ale także jako publikacja o charakterze popularnym. Jest to znakomity przykład propagowania naszej historii, wszystko podane w sposób przystępny, zrozumiały i co ważne obiektywny, bez żadnej narracji. Może też być źródłem wiedzy i znakomitą inspiracją dla modelarzy. Osobiście znalazłem informacje na temat pojazdów konnych, których modele też przecież są na rynku. Znakomitą ilustracją modelarskich inspiracji mogą być poniższe zdjęcia:

To model samolotu myśliwskiego Hawker Hurricane wykonany w skali 1/72 przez Marka Fizlka. Model był akurat na warsztacie, kiedy jego autor wszedł w posiadanie niniejszego albumu. Malowanie zostało zaczerpnięte właśnie z jednej z ilustracji opublikowanej w albumie. To chyba dobra rekomendacja?

Niniejszy artykuł powstał dzięki życzliwości Delegatury IPN w Koszalinie

Marcin "Marwaw" Wawrzynkowski